iran-rewolucjaTematem tegoż artykułu będzie ukazanie procesów, wydarzeń i inicjatyw, które doprowadziły w 1979 roku do ustanowienia Iranu republiką islamską. Zostanie przedstawiona geneza i dotychczasowa sytuacja tegoż państwa przed rewolucją, kontekst religijny i społeczny zrywu rewolucyjnego oraz reformy, które zostały wprowadzone w wyniku zmiany systemu politycznego w Iranie. Ma to na celu wskazanie Czytelnikom całego, szerokiego kontekstu rewolucji islamskiej, która zmieniła definitywnie oblicze Bliskiego Wschodu.

Iran znajduje się geograficznie we wschodniej części historycznego Bliskiego Wschodu. Graniczy z Irakiem od zachodu, Turcją, Armenią i Azerbejdżanem – od północnego zachodu, Turkmenistanem – od północnego wschodu, a od wschodu – z Afganistanem i Pakistanem. Północ stanowi wybrzeże Morza Kaspijskiego, południe natomiast – Zatoka Perska, której wody poprzez cieśninę Ormuz wpadają do Oceanu Indyjskiego. Pod względem powierzchni i liczby ludności jest 18. państwem świata (terytorium Iranu o powierzchni 1 648 195 km2 zamieszkuje 77 189 669 osób – spośród nich 65% mieszkańców to Persowie, 16% – Azerowie, 7% – Kurdowie, 6% – Lurowie, po 2% – Arabowie, Beludżowie oraz inne ludy). Stolicą państwa jest Teheran zamieszkiwany przez około 12,2 miliona mieszkańców, językiem urzędowym jest język perski, walutą główną – rial irański, a religią dominującą – islam szyicki (wyznaje go 99,5% Irańczyków). Kraj ma bogatą historię czasów starożytnych, szczególnie okresu od VII wieku do wyprawy Aleksandra Macedońskiego z lat 336 – 323 p.n.e., ponieważ w podanym przeze mnie okresie istniało potężne Imperium Perskie sięgające granic ówczesnego Bliskiego Wschodu, Egiptu, Indii oraz południowej Europy.

Ostatnim szachinszachem Iranu przed rewolucją islamską był Mohammed Reza Pahlawi, który sprawował władzę w latach 1941 – 1979. Samodzielne rządy objął w 1953 roku i ten okres, który trwał do 1979 roku, był czasem osobistych, autorytarnych rządów władcy Iranu. Jego rządy charakteryzowały się głęboką postępowością w stosunku do tradycyjnych islamskich wartości społeczeństwa Iranu. Pahlawi utrzymywał dobre stosunki z większością krajów zachodnich i często był przedstawiany jako wzór nowoczesnego przywódcy na Bliskim Wschodzie. Jednak był marionetką Ameryki – Iran uzależniony był od wsparcia USA, które zdobyły prawo do eksploatacji 40% złóż irańskiej ropy. USA uzyskały też możliwość zbudowania stacji nasłuchu elektronicznego wzdłuż granicy z ZSRR, a CIA pomagała organizować irańską tajną policję polityczną SAVAK. Wydatki Iranu podporządkowane były głównie interesom zachodnich mocarstw. O ile w polityce zagranicznej Iran za rządów Pahlawiego był liczącym się świeckim państwem, o ustroju monarchii konstytucyjnej, o tyle w polityce wewnętrznej panował reżim, który dławił wszelkie próby oporu przeciwko rządom szacha. Istniała ostra cenzura, podporządkowany władzom w Teheranie aparat bezpieczeństwa i związana z nim tajna policja SAVAK prowadziły działania mające na celu zbieranie informacji niezbędnych do utrzymania bezpieczeństwa wewnętrznego, wykrywanie szpiegostwa, a także kontrolowanie i likwidowanie jakiejkolwiek opozycji skierowanej przeciwko rządom Pahlawich. SAVAK kontrolował wszystkie instytucje w państwie, miał wpływ na gospodarkę, życie polityczne, a przede wszystkim kontrolował życie zwykłych obywateli Iranu. SAVAK był ściśle wspomagany przez Centralną Agencję Wywiadowczą (CIA), który kontrolował opozycję irańską przebywającą na emigracji w Stanach Zjednoczonych. Również izraelski Mossad obawiając się nacjonalizmu arabskiego wspomagał wywiad irański. Kolejnym symbolem poparcia władzy cesarskiej była stworzona przez szacha Pahlawiego armia uzbrojona w najnowocześniejszą broń, która również skutecznie jak SAVAK była narzędziem represji wewnętrznych. Było to skuteczne dzięki współpracy reżimu cesarskiego ze Stanami Zjednoczonymi, których agenci szkolili instruktorów wojskowych w Iranie i zapewniali dostawy broni dla armii irańskiej. Oprócz tego w kwestiach gospodarczych pomimo wysokiej dynamiki wzrostu spadała liczba osób zatrudnionych w rolnictwie przy wzroście liczby ludności z 18 do 34 milionów w latach 1956 – 1976, co było spowodowane masową migracją ludności rolniczej do miast w wyniku nieopłacalności produkcji, spekulacji ziemi i nieruchomości. Oprócz tego innymi czynnikami prowadzącymi do kryzysu były nadmierne rozkręcanie instytucji państwowych, obcięcie dotacji budżetowych dla resortów i władz prowincji, wstrzymanie kredytów dla budownictwa prywatnego, co spowodowało bankructwo setek firm budowlanych, podniesienie barier celnych, ale w stosunku do firm państwowych z udziałem kapitału rodziny cesarskiej wprowadzano np. cła importowe na wyroby stalowe. Premier rządu Pahlawich, Jashimid Amouzegar, przede wszystkim chronił państwowe firmy, w których udziały miała rodzina cesarska, zaś poprzez podniesienie podatków, wprowadzenie nadmiernej biurokracji w administracji oraz większe cła handlowe władza uderzyła w bazar i prywatnych przedsiębiorców, którzy nie wytrzymując konkurencji bankrutowali. Zyski ze sprzedaży ropy naftowej i innych gałęzi gospodarki zasilały budżet rządu Pahlawich, który był przeznaczany na modernizację armii, a także nowinek technicznych, a nie zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego czy jakichkolwiek form pomocy dla biednych warstw społeczeństwa.

Stojąc w obliczu rosnącej opozycji przywódców religijnych, która zaczęła uzyskiwać również poparcie firm, szach wprowadził nowe regulacje nazwane Białą Rewolucją. Rola islamu miała zostać zminimalizowana i zastąpiona powrotem do korzeni przedislamskiej cywilizacji perskiej. Reformy Białej Rewolucji mimo tego nie zostały zrealizowane ze względu na silne przywiązanie społeczeństwa do islamu od wieków, co niosło ze sobą zdecydowany opór wobec modernizacji Iranu na modłę zachodnią. Dodatkowo podziały społeczeństwa rzutowały na wpływy szacha i jego władzy. Struktura społeczeństwa irańskiego w latach 70’ XX wieku przedstawiała się w ten sposób: 44,9% mieszkańców Iranu stanowili chłopi i bezrobotna ludność wiejska, 32% – bezrobotni, handlarze, pracownicy drobnego przemysłu i warsztatów, 13% – klasa średnia (kler, bazari, właściciele małych przedsiębiorstw i warsztatów), 10% – studenci, pracownicy biurowi i urzędnicy państwowi, natomiast 0,1% to była rodzina Pahlawi oraz lojalni wobec nich oficerowie i urzędnicy wyższej rangi. Co więcej, to właśnie niskie warstwy społeczne były najbardziej religijne i niechętne imperializmowi Zachodu, i to od nich rozpoczął się proces kształtowania świadomości wobec reszty narodu irańskiego, która miała przekonać się o kumoterstwie, terrorze, korupcji oraz machinacjom w aparacie władzy. I to właśnie świadomość przeżywanego ucisku i nędzy, które to nie są naturalnym porządkiem świata, świadomość potrzeby zmian, skupienie się wokół autorytetu lub ideologii przeciwstawnej panującemu porządkowi (w tym przypadku był to ajatollah Ruhollah Chomeini) a także rewolucyjne tradycje w historii Persji, doprowadziły do sprzeciwu wobec polityki szacha, która w 1978 roku przekształciła się w ogólnonarodową rewolucję.

W 1963 roku władza siłą rozprawiła się ze studentami teologii protestującymi przeciwko otwarciu sklepu z wysokoprocentowym alkoholem. Jednym z przywódców ruchu islamskiego był ajatollah Ruhollah Chomeini, który otwarcie sprzeciwiał się zażyłym stosunkom szacha z Izraelem, wprowadzeniu równych praw dla kobiet i dopuszczeniu do urzędów państwowych przedstawicieli mniejszości religijnych. Aresztowanie Chomeiniego i jego wydalenie z kraju w 1964 roku spotkało się z ostrym sprzeciwem jego popleczników i wielokrotnymi zamieszkami. Szach tłumił kolejne protesty siłą, aresztując i zabijając demonstrujących. Agenci i funkcjonariusze SAVAK stosowali tortury wobec opozycjonistów, spośród których najbardziej znane były: przywiązywanie więźnia do rozgrzanego stołu, wkładanie głowy torturowanego do pudła pełnego karaluchów (które to karaluchy wyjadały wszystkie otwory) czy wrzucanie żywych ludzi do worków, w których znajdowały się specjalnie głodzone dzikie koty lub jadowite węże. Od tego czasu do 1979 roku, czyli obalenia rządów szacha, Chomeini przebywał na wygnaniu w Iraku, gdzie wygłaszał płomienne przemówienia do Irańczyków. One były nagrywane na kasetach i przemycane do Iranu. Oliwy do ognia dolały trzydniowe obchody 2500 – lecia założenia Imperium Perskiego w jednej z historycznych stolic, Persepolis, które to obchody miały miejsce w 1971 roku. W przyjęciu, które oficjalnie kosztowało 40 milionów dolarów (z kolei nieoficjalne źródła mówią o 100 – 120 milionach), brały udział elity rządzące Iranem oraz zagraniczni dygnitarze, którzy mogli skosztować kawioru przyrządzonego przez 200 francuskich kucharzy. Nastąpił również wzrost cen ropy naftowej, który pogłębił przepaść między społeczeństwem Iranu. Po 1975 roku, czyli likwidacji wszystkich partii politycznych przez szacha i pozostawieniem jedynie Partii Odrodzenia Narodowego Iranu, zaczął się organizować ruch rewolucyjny, w którego ramach skonsolidowali się przedstawiciele wszystkich nurtów opozycyjnych – monarchiści (zwolennicy monarchii konstytucyjnej rekrutujący się z klasy średniej), ugrupowania muzułmańskie (zarówno o charakterze umiarkowanym, związanym z Mehdim Bazarganem, jak i zwolenników Chomeiniego), liberałowie oraz zwolennicy demokracji (związani z ruchem studenckim).

7 stycznia 1978 roku ukazał się w irańskiej gazecie Ettela’at artykuł zatytułowany Iran a czerwona i czarna kolonizacja oskarżający ajatollaha Chomeiniego o homoseksualizm i współpracę z brytyjskim wywiadem. Dzień później wybuchły protesty w mieście Kom stanowiącym centrum religijne i kulturalne szyitów, w których zginęło 10 osób. 18 lutego 1978 roku w jedenastu miastach miały miejsce marsze i nabożeństwa żałobne ku czci męczenników z Kom, a na ulice Tebrizu wyszło około 50 tysięcy ludzi, w wyniku starć z policją polityczną i wojskiem śmierć poniosło 100 demonstrantów. Podczas tych wydarzeń miało miejsce niszczenie kin, sklepów, zachodnich banków oraz zamachy bombowe na posterunki irańskiej policji. Po tych wydarzeniach Reza Pahlawi obiecał ponowne otwarcie seminarium w Kom, zwiększenie liczby pielgrzymów do Mekki, wprowadzenie zmian gospodarczych (a trzeba wskazać, że zaczęła w tym czasie szaleć inflacja, a latem 1978 roku rząd Iranu wprowadził zmiany oszczędnościowe obejmujące zamrożenie płac i zatrzymanie wielu projektów publicznych, co doprowadziło do wzrostu bezrobocia) oraz zakaz pokazywania filmów pornograficznych w kinach. Obietnice te okazały się jednak niewystarczające, skoro w kwietniu i maju 1978 roku doszło do nowych protestów w Teheranie, Tebrizie, Kom, Kermanie i Suzie. 9 maja na ulicach Kom i Meszhedu miały miejsce starcia studentów z armią. 15 maja Teheran objęty był zamieszkami, jednak szach wciąż nie chciał zgodzić się na rozmowy z rewolucjonistami, ale w czerwcu wobec przedłużających się protestów i walk szach poszedł na pierwsze ustępstwa. 6 czerwca 1978 roku został zdymisjonowany szef SAVAK – generał Nassiri, 21 czerwca ogłoszono, że przynależność do partii rządzącej Raztakhizie nie jest obowiązkowa, jednak te ustępstwa nie spowodowały zaprzestania walk, 22 lipca 1978 roku w Meszhedzie doszło do gwałtownych starć, które pochłonęły około 250 ofiar śmiertelnych. W sierpniu nastąpiło poważne apogeum rewolucji, od chwili wezwania ajatollaha Chomeiniego do obalenia szacha meczety stały się miejscami, w których ulemowie nawoływali do organizowania protestów. 27 sierpnia szach zdymisjonował rząd Amouzegara i powołał na jego miejsce Sharifa Emamiego, który przywrócił kalendarz muzułmański, jednak pogłoski o jego współpracy z Brytyjczykami, uważanych za naturalnych wrogów spowodowały niechęć społeczeństwa do jego osoby.

We wrześniu 1978 roku, Reza Pahlawi wprowadził stan wojenny i zakazał wszelkich manifestacji. Nie przełamało to oporu społeczeństwa, który 8 września 1978 roku zorganizował wielką, masową demonstrację w Teheranie, która została później nazwana Czarnym Piątkiem, ponieważ rząd do jej zdławienia użył pełnej siły wojska – skierował jednostki pancerne uzbrojone w karabiny maszynowe, śmigłowce oraz oddziały specjalne. Zginęło około 180 demonstrantów. Spowodowało to całkowitą utratę poparcia dla władz Iranu ze strony obywateli (ok. 90% Irańczyków dla porównania popierało ajatollaha Chomeiniego, który kategorycznie żądał ustąpienia szacha bez żadnych kompromisów). We wrześniu strajki w zakładach przemysłowych, rafineriach ropy naftowej i przemyśle kolejowym zorganizowali robotnicy zrzeszeni w nielegalnych związkach zawodowych, skupionych wokół zdelegalizowanej przez władzę Partii Mas. Protesty związkowców w październiku sparaliżowały miasta, natomiast w listopadzie manifestacje antyrządowe w Teheranie i Chuzestanie doprowadziły do spadku produkcji ropy naftowej o 1/5 (w grudniu 1978 roku całkowicie wstrzymano eksport surowca). W wydarzeniach rewolucyjnych brali też udział członkowie organizacji paramilitarnych o charakterze lewicowym – Mudżahedini Ludowi i Fedaini Ludowi oraz nacjonaliści z Frontu Narodowego.

W listopadzie przeciwko premierowi wystąpiła generalicja irańska, zaatakowano ambasadę brytyjską, co doprowadziło do ogłoszenia swobód politycznych przez szacha, który nakazał Emamiemu rozpocząć nieoficjalne rozmowy z ajatollahem Chomeinim. Na pewien czas sytuacja została przez szacha opanowana, rząd Emamiego próbuje wykorzystać przewagę i rozpoczyna działania represyjne przeciwko opozycji, ale kiedy 9 października 1978 roku doszło do głośnego procesu studentów, w całym kraju ponownie dochodzi do walk z wojskiem. W Gorganie, Kom i Teheranie nieustannie wybuchały studenckie zamieszki, szach poprzez wywiad wojskowy próbował dotrzeć do Chomeiniego chcąc go przekonać do współpracy, jednak brak reakcji ze strony ajatollaha podsycał społeczeństwo irańskie do walki. 4 listopada 1978 roku nowym premierem został Golam Azhari, po raz pierwszy szach opowiada się za rewolucją i zmianami, sytuacja jednak z dnia na dzień zaostrzała się, 22 listopada na ulice wysłane zostały czołgi, w czasie święta żałoby – Mukharramu – dochodziło do rozprzestrzeniania się strajków, walki z siłami rządowymi nasilały się, 10 i 11 grudnia dochodzi do krwawych zajść w koszarach wojskowych, gdzie żołnierze dopuszczają się morderstw na oficerach, dochodzi do coraz częstszych przypadków dezercji. 11 grudnia 1978 roku, w szyickie święto religijne Aszura, miała miejsce wielka, milionowa manifestacja w Teheranie, w czasie której wznoszono hasła poparcia dla republiki islamskiej i Chomeiniego oraz nawoływano wygnanego duchownego do powrotu do kraju. W odpowiedzi szach wprowadził stan wojenny, godzinę policyjną, zakazy demonstracji oraz zaostrzoną cenzurę, jednak pod presją społeczną Pahlavi zdymisjonował część oficerów SAVAK, uwolnił skromną ilość więźniów i ogłosił częściową amnestię dla przebywających na emigracji. Nie zniechęcało to jednak Irańczyków do organizowania dalszych protestów. Na początku stycznia 1979 roku miały miejsce ponowne protesty w Kom, Maszhadzie i Tebrizie, które doprowadziły do opuszczenia Iranu w dniu 16 stycznia 1979 roku przez szacha i cesarzową, pozostawiając władzę w rękach premiera Szapura Bachtiara, który próbował uspokoić sytuację w państwie. Wygnańcy udali się do egipskiego miasta Asuan. Bachtiar rozwiązał SAVAK, uwolnił wszystkich więźniów politycznych, pozwolił na powrót do kraju po latach wygnania Ruhollaha Chomeiniego i zaproponował mu utworzenie autonomicznego państwa religijnego w Kom w zamian za współpracę w utrzymaniu konstytucji i zorganizowaniu wolnych wyborów. Chomeini odrzucił tę propozycję i powołał własny rząd z Mehdi Bazarganem na czele. Wkrótce potem, po ogłoszeniu bezstronności przez wojsko, monarchia oficjalnie przestała istnieć. Wcześniej, 13 stycznia 1979 roku, w Paryżu Chomeini ogłosił powstanie Islamskiej Rady Rewolucyjnej, a Stany Zjednoczone wycofały poparcie dla szacha, ponieważ miał straconą pozycję i nie zapewniał już swobody wpływów z ropy naftowej.

22 stycznia 1979 roku przewodniczący Rady Regencyjnej Seyed Teharani złożył dymisję na ręce Chomeiniego, co spowodowało, że po raz pierwszy członek najwyższych władz uznał ajatollaha za pełnoprawnego partnera do rozmów. 25 stycznia Chomeini ogłosił swój powrót do Iranu, jednak to nie uspokoiło sytuacji, ponieważ do 1 lutego (powrotu Chomeiniego do ojczyzny) miały miejsce wciąż walki na ulicach. 1 lutego 1979 roku powrót wygnanego duchowego przywódcy rewolty został ciepło przywitany przez miliony ludzi. 5 lutego 1979 roku natomiast ajatollah przystąpił do całkowitego przejęcia władzy w państwie, co zakończyło się sukcesem dzięki poparciu społeczeństwa. 9 lutego 1979 roku przez 2 dni kadeci szkoły lotnictwa wojskowego w Teheranie popierający rewoltę walczyli przeciwko Gwardii Królewskiej, zdobyli posterunki policji, otworzyli więzienia i zajęli bazy wojskowe, co stanowiło moment do utrwalenia władzy przez Chomeiniego. Rada Rewolucyjna została przekształcona w Tymczasowy Rząd Rewolucyjny na czele z przywódcą Ruchu Wyzwolenia Iranu Mehdim Bazarganem, co doprowadziło do sytuacji, w której cesarski rząd Bahtiara wyraził zgodę na referendum, które miało wskazać czy ludność jest za monarchią czy za republiką islamską. Sytuacja w Iranie po przejęciu władzy przez Chomeiniego ustabilizowała się, studenci wrócili na uczelnie, strajkujące zakłady przemysłowe i rafinerie kontynuowały pracę, jednak nowa władza zaczęła prowadzić swoją własną politykę, ludzie związani z reżimem cesarskim zostali natychmiast aresztowani i uwięzieni, co miało na celu pozbycie się aparatu władzy powiązanej z szachem. 13 lutego Mehdi Bazagran powołał nowy rząd, a Chomeini stając na czele państwa zorganizował władze w kraju. Dzięki swym kontaktom spotkał się z przywódcą Organizacji Wyzwolenia Palestyny, Jaserem Arafatem, co dla mocarstw światowych stało się sygnałem o zmianie polityki zagranicznej Iranu. Ostatecznym utrwaleniem władzy przez Chomeiniego było przeprowadzone kwietniowe referendum w sprawie monarchii czy republiki, w którym około 97% ludzi opowiedziało się za powołaniem Islamskiej Republiki Iranu.

Przyjęto ustrój polityczny republiki islamskiej, zgodnie z nim naczelną władzę w Iranie sprawuje Naczelny Przywódca (jest nim od 1989 roku na chwilę obecną Ali Chamenei) wybierany w wyborach przez 86 – osobowe Zgromadzenie Ekspertów, decyduje o najważniejszych sprawach państwowych, pełni funkcję dożywotnią głowy państwa oraz zwierzchnika sił zbrojnych. Na drodze demokratycznych wyborów wybierani są ponadto prezydent (aktualnie tę funkcję pełni Hasan Rowhani), członkowie Zgromadzenia Ekspertów oraz deputowani do irańskiego parlamentu (Madżlesu). Kształtu państwa i jego charakteru broni formacja Pasdarów – Strażnicy Rewolucji, dysponująca własnymi siłami zbrojnymi (marynarką, lotnictwem, wojskami lądowymi) oraz ochotniczymi oddziałami paramilitarnymi Basidż. Stanowi to o potędze militarnej Iranu, który ma do dyspozycji 500 tysięcy żołnierzy regularnych oraz 120 tysięcy Pasdarów.

Powstanie potężnego państwa islamskiego stało się zagrożeniem nie tylko dla Izraela, który obawiał się, że Iran może wystąpić w obronie Palestyny, ale również dla Iraku, Arabii Saudyjskiej, czy też wielu mniejszych państw czy emiratów leżących na Bliskim Wschodzie. O tym, że szeroko rozumiany Zachód reprezentowany przez Stany Zjednoczone był głównym celownikiem religijnego radykalizmu, świadczyło zajęcie przez irańskich studentów 4 listopada 1979 roku amerykańskiej ambasady w Teheranie i wzięcie 66 pracowników jako zakładników (oni zostali 20 stycznia 1981 roku wypuszczeni) oraz trwająca od 1980 do 1988 roku wojna iracko – irańska, która była zderzeniem się dwóch wizji przyszłości Bliskiego Wschodu pod swoimi sztandarami reprezentowanych przez przywódcę Iraku, Saddama Husajna oraz ajatollaha Chomeiniego. Husajn chciał utworzyć naród arabski i mocarstwo w oparciu o zasady świeckiego, arabskiego nacjonalizmu, z kolei Chomeini dążył do utworzenia państwa islamskiego w Iraku na swój wzór.

Warto jeszcze wspomnieć o statusie mniejszości religijnych, szczególnie chrześcijan, w Iranie rządzonym przez ajatollahów. Konstytucja Iranu gwarantuje wolność wyznania i kultu religijnego, bezpieczeństwo świątyń i miejsc modlitwy, godności kapłańskie, niezależność sądowniczą oraz prywatnej działalności gospodarczej i społecznej. Artykuł 13 Konstytucji Iranu mówi, że zaratusztrianie, żydzi i chrześcijanie są obywatelami Iranu i mają równorzędne prawa do pozostałych Irańczyków, posiadają szereg praw związanych z odbywaniem praktyk religijnych, przestrzeganiem swoich norm i wartości, edukacją, prowadzeniem nauczania religii wśród swoich wyznawców i ich dzieci oraz działalnością kulturalną. Muzułmanie na podstawie artykułu 14 są zobowiązani do poszanowania praw innowierców zgodnie z zasadami pokoju, równości i sprawiedliwości. Ponadto dopuszczone jest nauczanie języków mniejszości etnicznych w szkołach oraz wydawanie prasy i mediów w tychże językach (to zapewnia 15 artykuł Konstytucji). Innowiercy mają także zgodnie z artykułem 26 prawo zrzeszania się w organizacje pozarządowe, stowarzyszenia, partie polityczne i wspólnoty, o ile nie naruszają zasad wolności, niepodległości i jedności narodowej, a ich działalność nie jest skierowana przeciwko islamowi i państwu irańskiemu.

Rewolucja islamska z 1979 roku doprowadziła zatem do rozmaitych przeobrażeń społecznych i politycznych Iranu. Z kraju o europejskich i zachodnich tendencjach przekształcił się w państwo bezwzględnie broniące swojej kultury i tożsamości narodowej przed wpływami Zachodu. Pomimo trudnych doświadczeń wywołanych wydarzeniami rewolucyjnymi i krwawą wojną z Irakiem Iran wyszedł na prostą gospodarczą i jest 16. gospodarką świata, 18. krajem pod względem liczby ludności i powierzchni oraz stanowi znaczącą siłę militarną na Bliskim Wschodzie, z którą każdy musi się liczyć. Dodatkowo główną siłą narodu irańskiego stał się na przestrzeni wieków islam szyicki, którego próba wypchnięcia na margines przez rządy szacha Rezy Pahlawiego na rzecz europeizacji spowodowała gwałtowny opór i doprowadziła do utworzenia Islamskiej Republiki Iranu.

AB