Skąd w naszym ruchu Krzyż Celtycki?

Niedawne upublicznienie przez Narodowe Odrodzenie Polski rejestracji nowych partyjnych symboli, wśród których znalazł się m.in. Krzyż Celtycki, wywołało kolejną aferę w mediach oraz ponowną dyskusję wśród nacjonalistów i narodowców na temat tego symbolu. Podobna dyskusja, zarówno w główno-nurtowych stacjach telewizyjnych jak i na narodowych panelach dyskusyjnych, miała miejsce przed tegorocznym Marszem Niepodległości organizowanym przez Młodzież Wszechpolską i Obóz Narodowo-Radykalny. W przypadku obydwu spraw chętnie wysuwano i dalej wysuwa się jeden, można rzec standardowy argument: „Krzyż Celtycki jest symbolem rasistowskim i neofaszystowskim, a więc nie powinno się go używać”. I choć zasadniczo na tym można by zakończyć całą dyskusję, zostawiając flagi z symbolem popularnego celtyka w szafie, warto na dłużej zatrzymać się przy tym symbolu i spróbować dociec skąd ten oficjalnie uznawany przez Kościół Katolicki krzyż zdobył tak wielką popularność wśród nacjonalistów w całej Europie, oraz dlaczego jego symbol w każdej formie znalazł się na zakazanych listach stadionowych, a nawet został prawnie zakazany w miejscach publicznych przez część europejskich krajów. Czy symbol Krzyża Celtyckiego faktycznie łączy się w jakiś sposób z poglądami rasistowskimi bądź neofaszystowskimi?

Odpowiedź na postawione wyżej pytanie może być wyjątkowo zwięzła – NIE. Pragnąc jednak na dłużej zatrzymać się nad genezą celtyka, przy okazji obalając wyrosłe wokół niego mity, należałoby nieco szerzej odnieść się do tych niezwykle często wysuwanych oskarżeń. W poniższym tekście spróbuję, opierając się głównie na własnej wiedzy, w miarę rzeczowo przedstawić historię tego budzącego kontrowersje – o dziwo, również wśród narodowców – symbolu, a także przybliżyć jego wieloznaczność. Warto skupić się zwłaszcza na tym drugim (do czego zachęcam nie tylko poprzez lekturę tego artykułu, który nie powinien uchodzić za tekst naukowy), bowiem w dobie całej masy symboli religijnych, ludowych czy ideologicznych, popularny celtyk niezwykle szybko wpisuje się na listę tych symboli, których znaczenie rozwinąć można na kilka różnych sposobów.

Pogański, chrześcijański, ezoteryczny

Wspominając o „ogólnej” historii celtyckiego krzyża nie sposób pominąć jego religijnego oraz ezoterycznego znaczenia. To pierwsze – religijne – swoją historią sięga dawnych religii przedchrześcijańskich (pogańskich), a jego korzeni, jak łatwo się domyślić, szukać należy przede wszystkim w wierzeniach celtyckich. Tam krzyż w specyficznej dla siebie formie nazywany był „na zmianę” celtyckim i słonecznym, należąc jednocześnie do najważniejszych i najstarszych symboli solarnych Indoeuropejczyków (występował również wśród Słowian i ich wierzeń). Umieszczony w okręgu czteroramienny krzyż, często przyozdobiony tradycyjnymi celtyckimi wiankami z ruty, razem z wieloma innymi symbolami i tradycjami został zaakceptowany przez Kościół Katolicki krótko po obaleniu przez chrześcijan pogańskich kultów, oficjalnie stając się religijnym symbolem chrześcijan uznawanym po dzień dzisiejszy. W wielu publikacjach i pracach naukowych dot. pochodzenia religijnych symboli zetknąłem się z twierdzeniem, iż krzyż celtycki w chrześcijańskiej formie stanowi swego rodzaju symbol połączenia starej religii z nową, wskazując tym samym na swoistą symbiozę chrześcijaństwa z wierzeniami celtyckimi. Taką tezę stawia między innymi Dorothea Forstner w książce „Świat symboliki chrześcijańskiej” (Warszawa, wydawnictwo PAX, 2001). Jednak z symbolem Krzyża Celtyckiego stykamy się nie tylko w wierzeniach pogańskich i chrześcijańskich, lecz także w tradycji i filozofii ezoterycznej – np. w spopularyzowanym dzięki telefonom linii 0-700 taliom kart do wróżeń zwanych tarotem (Krzyż Celtycki występuje tu jako jeden z rozkładów kart), czy w sklepach z amuletami i talizmanami. Ezoteryka przyjęła ten symbol w oparciu o celtyckie wierzenia, wskazując na jego działanie ochronne, dodawanie poczucia siły i pewności siebie, a także – na co pozwolę sobie zwrócić uwagę w dalszej części tekstu – przywiązanie do swoich korzeni i tradycji.

Celtyk jako symbol niepodległości

W tym akapicie dochodzimy do – moim zdaniem – kluczowej kwestii nacjonalistycznego pochodzenia Krzyża Celtyckiego. Jak już wspomniałem, za jedno ze znaczeń celtyka uważa się przywiązanie do swoich korzeni oraz tradycji, a postrzeganie to pochodzi oczywiście z kultury celtyckiej. Każda z osób, która mniej lub bardziej dokładnie zetknęła się z historią krajów wyspiarskich wie zapewne, iż Anglicy od dawien dawna usiłowali przejąć kontrolę nad zamieszkującymi Wyspy Brytyjskie ludami celtyckimi (Irlandczykami, Walijczykami oraz Szkotami), co udało się w pewien sposób za sprawą narodzin Wielkiej Brytanii. Przez lata walk o niepodległość Irlandii, Walii i Szkocji, broniącym swojej pełnej niezależności względem Anglii niepodległościowcom stale towarzyszył symbol Krzyża Celtyckiego, chcąc nie chcąc nabierając tym samym wyrazistego politycznego i ideologicznego znaczenia. Ponieważ gdzie walka o niepodległość, tam zawsze w mniejszym lub większym stopniu pojawia się nacjonalizm, Krzyż Celtycki stając się symbolem niepodległościowym, siłą rzeczy stał się więc symbolem nacjonalistycznym.

Znak religijny i nacjonalistyczny, nie subkulturowy

Symbol Krzyża Celtyckiego w chwili obecnej najbardziej kojarzony jest z subkulturą skinheadów, a dokładniej z jej nacjonalistycznym i narodowosocjalistycznym odłamem. Jego obecność w tym kręgu, z którą mamy do czynienia po dzień dzisiejszy, w gruncie wiąże się z linią ideologiczną sympatyków krótkich włosów i ciężkich butów, dlatego też celtyk eksponowany na masie skinheadowskich gadżetów (kaset i płyt z muzyką, części specyficznej garderoby) nie powinien nikogo dziwić. Jednak spłycanie tego symbolu jedynie do kręgów subkulturowych nie powinno mieć miejsca, gdyż jego wymiar jest znacznie głębszy, a sam celtyk był obecny w ruchu nacjonalistycznym wiele lat zanim na dobre zaczęto mówić i pisać o nacjonalistycznym odłamie skinheadów tudzież muzyce Rock Against Communism. Dla osób, według których Krzyż Celtycki pełni rolę subkulturowego „znaczka” rozpoznawczego (mowa tu zarówno o „niesubkulturowych narodowcach”, jak i „kumatych klimaciarzach”) równie dobrze może pełnić funkcję celownika narysowanego na grubym murze, w który warto przywalić głową.

Krzyż Celtycki jest jednym z najdłużej używanych przez nacjonalistów symboli. Jako znak reprezentujący europejski nurt narodowego-rewolucjonizmu został rozpowszechniony w latach sześćdziesiątych, a używały go wówczas francuskie organizacje nacjonalistyczne takie jak Occident (działająca w latach 1964-1968) czy Groupe Union Défense (zwana też Czarnymi Szczurami, działająca od 1968 roku po dzień dzisiejszy). Celtyk szybko zdobył popularność również w Hiszpanii gdzie rozpropagowała go niezależna i radykalna grupa Bases Autonomas, w Belgii gdzie spopularyzowali go flamandzcy nacjonaliści dążący do rozdziału belgijskiego państwa na Flandrię i Walonię, czy we Włoszech gdzie przez wiele lat pełnił funkcję partyjnego symbolu ruchu Forza Nuova. Z biegiem lat celtyk „rozlał się” po całej Europie, a obecność tego znaku wśród tak wielu europejskich ugrupowań nacjonalistycznych można tłumaczyć bijącym z niego symbolem oporu (szczególnie jeśli celtyk umiejscowiony jest na czarnej fladze, której kolor oznacza walkę z systemem), przywiązania do wartości (tradycji, kultury, często religii), czy dążenia do pełnej niepodległości. Także wśród polskich narodowych aktywistów niejednokrotnie zetknęliśmy i zetkniemy się z Krzyżem Celtyckim – czy to na manifestacjach Narodowego Odrodzenia Polski, czy to na transparentach Obozu Narodowo-Radykalnego, czy też na banerach i flagach niezależnych nacjonalistów: