ataturkObecne tureckie władze odstępują od reform Mustafy Kemala Atatürka, jednak rządzący konserwatyści nie ośmielają się otwarcie zakwestionować przemian politycznych sprzed II Wojny Światowej. Atatürk rozmontowując stare stosunki społeczne z czasu Imperium Osmańskiego uczynił z Turcji nowoczesne państwo, choć można mieć pewne zastrzeżenia co do radykalnych metod zerwania z tradycją.

Wydawnictwo Poznańskie postanowiło wznowić publikację wybitnego orientalisty Jerzego S. Łątki, która ukazała się tym samym po raz pierwszy od blisko trzydziestu lat. Wzrost zainteresowania tematyką turecką w Polsce ma z pewnością związek z popularnością serialu kostiumowego „Wspaniałe stulecie”, poświęconego czasom innego wybitnego tureckiego przywódcy, a więc sułtana Sulejmana Wspaniałego. Autor recenzowanej właśnie książki rok wcześniej opublikował zresztą pracę poświęconą właśnie Sulejmanowi, który doprowadził do największego w dziejach rozkwitu Imperium Osmańskiego. Paradoksalnie to właśnie trzy wieki później narodził się Atatürk, którego podstawowym celem stało się rozmontowanie państwa Osmanów i stworzenie nowoczesnej republiki zrywającej z tradycją kalifatu, a tym samym również z zacofanym już w XIX w. systemem społeczno-gospodarczym osłabiającym pozycję państwa na arenie międzynarodowej.

Łątka opisuje więc nie tylko samą postać Atatürka, poczynając od jego najmłodszych lat, lecz także przedstawia cały kontekst historyczny czasów, w których narodził się późniejszy przywódca Republiki Tureckiej. Możemy więc prześledzić nie tylko kondycję samego Imperium Osmańskiego u kresu jego istnienia i poznać tym samym przyczyny jego niewydolności, ale także przebieg rozkładu państwa osmańskiego. Najwięcej miejsca w pierwszych trzech rozdziałach autor poświęca więc wpierw walkom wewnętrznym w Turcji, następnie konfliktowi z państwami bałkańskimi, I Wojnie Światowej, a na końcu walce o turecką niepodległość już po zakończeniu pierwszego światowego konfliktu. W tym kontekście ciekawa jest zwłaszcza kwestia pragmatycznej współpracy z bolszewicką Rosją. Państwo Włodzimierza Lenina dostarczyło bowiem Turkom broń i amunicję, choć jeszcze w trakcie I Wojny Światowej oba kraje znajdowały się po przeciwnych stronach barykady. Autor „Atatürka. Twórcy nowoczesnej Turcji” podkreśla jednak, że bohater jego książki traktował współpracę z komunistami w ramach interesu narodowego, próbując zakazywać lub kanalizować działalność lokalnych marksistów.

Ostatni rozdział pracy poświęcony jest już reformom przeprowadzonym przez Atatürka po zakończeniu wszelkich konfliktów zbronych, a także jego dość skromnym doświadczeniom z Polakami. Łątka pisze więc przede wszystkim o reformach politycznych i religijnych zrywających z dotychczas znanymi tradycjami. Wynika z nich jednak, że ojciec narodu tureckiego przeprowadzał zmiany zbyt gwałtownie i często brutalnie, co było dodatkowo związane często z jego podejściem do życia, charakterystycznym raczej dla zachodnioeuropejskich liberałów, a nie osób o konserwatywnych przyzwyczajeniach. Trudno nieco zrozumieć umiejscowienie części poświęconej gospodarce, bowiem została ona podporządkowana trzeciemu rozdziałowi czyli „Narodzinom państwa”, choć dotyczyła w większym stopniu lat 30. XX w.

Publikacja jest z pewnością wartościowa, ponieważ przybliża w sposób niezwykle ciekawy postać twórcy obecnej Republiki Tureckiej, która odgrywa obecnie dużo ważniejszą rolę w świecie niż przed II Wojną Światową. Po lekturze książki Łątki pozostaje jednak niedosyt w kwestii reform polityczno-gospodarczych wprowadzonych przez Atatürka jako tureckiego prezydenta. Autor dosyć rozwlekle przedstawił choćby konflikt Turków z Grekami po I Wojnie Światowej, jednak czas pokoju zajął mu już jedynie 35 stron. Niemal nic nie da się w tym kontekście dowiedzieć choćby o ugrupowaniu Atatürka czyli Republikańskiej Partii Ludowej (CHP), która istnieje do dziś i określając siebie jako ugrupowanie socjaldemokratyczne krytykuje konserwatywną politykę obecnego prezydenta Recepa Tayyipa Erdoğana.

Niedociągnięcia nie zmieniają jednak faktu, że turecka historia należy z pewnością do bardzo ciekawych elementów historii świata, a warto poznać ją również z powodu wpływu Turcji  na współczesne stosunki międzynarodowe.

M.

200657